TẢN MẠN VỀ THỊ

Thế là một mùa thu nữa lại ùa về, qua từng con ngõ nhỏ, từng bụi cây, ngọn cỏ. Mỗi chúng ta khi cảm nhận thấy cái heo may đầu tiên đồng thời cũng có cảm nhận về mùi thơm phưng phức của trái thị chín. Từ hương vị đó mà tôi liên tưởng tới bao kỉ niệm hồi còn là cậu học trò trường làng. Hình ảnh trên tay các cô, cậu học sinh thường xuyên thấy cầm quả thị xinh còn đọng mãi trong tôi. Đứa thì cầm trực tiếp trên bàn tay, có đứa cẩn thận đan một cái lưới mắt cáo bằng sợi rồi đặt quả thị bên trong, nâng niu món quà đầy hương vị một cách trân trọng và thích thú, vừa đi vừa lúc lắc trông ngồ ngộ, cho tới khi quả chín mõm mới bóc ra ăn.

Hồi nhỏ tôi thường được bà ngoại kể cho nghe chuyện “Tấm Cám” và hình ảnh quả thị lại vào trong tôi. Khi nghe kể chuyện đến đoạn bà lão đưa cái bị ra và nói: “ Thị ơi! Thị rụng bị bà, bà để bà ngửi chứ bà không ăn” là lòng tôi cảm thấy lâng lâng khó tả. Bây giờ nhớ lại bà ngoại tôi sao mà giống bà lão trong chuyện ấy thế. Cũng khăn vấn, áo tứ thân, thắt bao lưng và mặc váy lĩnh đen. ấn tượng với tôi nhất là cái bao tượng ở lưng bà, vì trong cái bao của bà đựng tiền, mà tiền thì bà gói rất cẩn thận, tiền xu bà sâu thành chuỗi, tiền giấy bà gói vào một tờ giấy rồi bỏ vào túi dái bò quấn chặt sau đó lồng vào cái bao tượng thắt vào lưng, bà nói với tôi: “ thế này có mà rơi đằng trời.” Lúc nào tôi thèm thị là tôi lại đến xin bà tiền, khi thì 5 xu, lúc 1 hào, bà lại vui vẻ mở cái bao tượng ra lấy tiền cho tôi.

Sau này lũ chúng tôi lớn lên một ít, U tôi kể về cây thị có nhiều dược tính tôi mới biết thêm về quả thị. chả là U tôi học hộ sinh, có một số buổi học về dược liên quan tới cây, củ, quả tí ti. U tôi mở sách đã học ra đọc cho tôi nghe: “Quả thị Có hai dạng đó là dạng quả hình cầu, đít tròn, thường được gọi là thị muộn và dạng quả nhỏ hơn hơi dẹt, đít bằng, có tên là thị sáp hay thị lục sáp.

Lá thị: Được dùng rất phổ biến để trị chứng táo bón, bụng anh ách căng đầy hoặc dùng lá thị tươi giã đắp làm mụn nhọt chóng vỡ mủ, hòa với rượu rịt vào chữa viêm tinh hoàn (thiên trụy) …

Vỏ thị: Nhân dân thường lấy vỏ bằng cách khía quả thị thành 6 – 8 mảnh, bóc ra dán lên tường vách hoặc cột nhà cho khô, khi dùng mới gỡ xuống.

Hạt thị: Theo tài liệu nước ngoài, hạt thị ngâm nước trà, uống có tác dụng kích thích sinh trưởng, chống lão hóa, làm thuốc dưỡng da, làm cho da hết nhăn, trở nên căng phồng, hồng hào. Về sau, hạt thị trở thành vị thuốc "cung đình" để giữ sắc đẹp (theo sử sách đời nhà Đường, Trung Quốc).

Rễ thị: Thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu đông, rửa sạch, lột vỏ và chỉ lấy lớp vỏ trắng ở mặt trong, phơi hoặc sấy khô cất dùng dần.”

Còn nhiều nữa nhưng tôi không thể nhớ hết, quả là công năng của quả thị chữ được nhiều bệnh thật, thế mà tôi chỉ biết mỗi một việc chén thị khi nó chín vàng.

Lại nói đến ăn thị, các cụ ngày xưa nói quả không ngoa: Nghề chơi cũng lắm công phu, thì tôi phiên thành: “Cái ăn cũng lắm công phu”. Để ăn được quả không bóc vỏ cho vào miệng mà phải từ từ. Với quả thị quá chín mõm không nói, nhưng quả vừa chín tới muốn ăn thì phải dùng tay nặn từ từ không được vội, nếu mà nặn nhanh quá trong quả thị chưa mềm đều khi ăn vẫn còn nhiều vị chát mất ngon. Phải bắt buộc dùng tay nặn làm sao cho quả mềm đều, khi sờ không thấy chỗ nào trong quả thị còn lổn nhổn, hay lạo sạo thì mới được ăn, mỗi lần nặn thị như thế là nước miếng của tôi lại ướt tận rốn. Chưa xong, khi nặn nếu nó vỡ ra ngay là phí, nặn mềm đều rồi, lại nặn tiếp khi nào có một kẽ nứt thì dùng miệng hút, mà phải hút từ từ mới thấy cái hương vị đặc trưng của nó, mà không loại quả nào có được. Ôi! thơm ngon làm sao, cái vị ngọt lự của nó ngân ngấn trong cổ họng, đến bây giờ tôi vẫn có cái cảm giác đó.

Hạt thị có hình ô van vát hai mặt gần giống múi bưởi, vỏ màu nâu, khi ăn thị xong đến phần giải quyết hạt của nó. Vào chính vụ quả nhiều mọi người ăn bỏ hạt lũ chúng tôi nhặt về mài hết lớp mầu nâu đi, để lộ ra cái lõi có mầu trắng đục dùng làm đồ chơi. Đứa thì mang ra chơi cá ngựa, đứa thì mang ra chơi ô ăn quan, vui lắm! Khi không phải vụ quả bắt đầu ít dần đi và hết, số hạt cũng bị cạn. Chẳng là “hết nạc thì vạc đến xương”, đang tuổi ăn tuổi nghịch cái gì chẳng xơi, ối! nó mới cứng làm sao, cái cảm giác xào xạo trong miệng, cái cưng cứng của hạt thị nhá mãi rồi cũng nhỏ, nhá đi nhá lại cảm nhận thấy vị bùi bùi. Rồi hạt cũng chén hết không còn để mà chơi nữa.

Có chuyện như thế này mà tôi nhớ mãi. Có một hôm Thày tôi đi chợ huyện mua về rất nhiều thứ, trong đó có một túi thị, quả nào quả đấy tròn vo, vàng ươm, mùi tỏa ra thơm phưng phức nhìn thấy ai cũng phải thèm. Thày tôi bảo: “Qua chợ nhìn thấy mớ thị ngon mà rẻ quá tôi mua về thắp hương”. U tôi thêm vào: Ừ! ngon thật đấy, Thày mày thật là tinh mắt”. Chưa kịp thắp hương thì thằng em tôi ở đâu về cùng mấy cậu bạn của nó, không biết đầu cua tai nheo thế nào cứ nằng nặc với tôi: “anh lấy cho em thị đi”. Thật ra khi Thày tôi mang về thấy mùi tỏa ra thơm phức là tôi đã thèm rồi, như vì sợ nên không giám nói. được thằng em với mấy đứa bạn nó vào hùa thế là nhân lúc Thày, U không có đấy mỗi thằng lấy mấy quả rồi chạy ra ngõ chơi. Khi về nhà tôi và thằng em bị Thày tôi bắt hai thằng nằm sấp lên phản, mỗi thằng bị mấy roi và số roi cho nợ, đợi đến khi phạm tội tiếp lại đánh một thể. Từ đó trở đi tôi cạch không giám háu ăn thế nữa.

Lại còn cái chuyện hiểm câm, hiểm ngầm của tuổi học trò nữa. Khi nhà hàng xóm có cỗ, thường thì lũ chúng tôi phải phục vụ nước nôi cho các cụ và khách. Bọn trẻ chúng tôi bị mấy anh lớn tuổi hơn xui ngắt một ít lá thị thả vào nồi nước xôi, sau đó múc lấy nước cho vào ấm mang lên mời khách uống. Tiếp theo là xảy ra chuyện, cứ ai uống nước chúng tôi nấu là thả ra đằng sau (trung tiện) liên tục. Kỳ lạ là ai cũng giữ ý không nói ra, nói ra sợ xấu hổ, còn mấy anh vừa xui chúng tôi cứ cười. chúng tôi thì vô tư không biết gì thậm chí lại lấy nước nhiệt tình hơn. Sau này thấy nhiều người bị như thế quá, rồi phát hiện ra, chỉ ngay mấy anh đang cười. các anh lại chỉ chúng tôi. Ới… trời ơi! Thế là chúng tôi bị một trận tơi bời, nhớ đến già.

Quanh chuyện về trái thị mà gợi cho tôi bao kỉ niệm buồn, vui của thủa thiếu thời. Chúng tôi từng gắn bó với nó. Bây giờ đô thị hóa mọc khắp nơi, nhà cửa mọc lên san sát, các loại cây ăn trái bị ít dần đi, có lẽ sau này những chuyện về thị chỉ còn trong sách vở.

11/10/2012
Phó Mộc